Świeżawski (Sulimczyk-Świeżawski) Ernest Gustaw Karol, pseud. i krypt.: H. Paprzyca, J-d, E. S. Ś., Er. Sul. Śwież. (1843—1919), historyk, nauczyciel, publicysta.
Ur. 30 V we wsi Bogusławice (pow. płoński), był wnukiem po kądzieli Kajetana Świeżawskiego (zm. 1848), uczestnika wojen napoleońskich, kapitana WP, właściciela Bogusławic, synem Józefa (ur. ok. 1814), w czasie powstania listopadowego oficera w oddziale krakusów, posesora dzierżawnego Bogusławic, oraz Zofii Marianny Anieli ze Świeżawskich (1816—1888). Miał starszego brata Gustawa Kajetana Józefa (1837—1863), urzędnika górniczego w Suchedniowie (pow. kielecki), uczestnika powstania styczniowego i dowódcę oddziału Żandarmerii Narodowej, poległego 23 VI w bitwie pod Sobkowem.
W l. 1857—62 uczył się Ś. w Gimnazjum Realnym w Warszawie (w r. 1860 otrzymał nagrodę za szczególne postępy w języku rosyjskim i nagrodę ogólną). Następnie podjął w r. 1862 studia historyczne w Szkole Głównej Warsz., gdzie był uczniem Józefa Kazimierza Plebańskiego. Studia ukończył w r. 1866, a w r.n. uzyskał stopień magistra nauk historycznofilologicznych na podstawie pracy Wojny Bolesława Chrobrego z Henrykiem II-gim. Do pierwszej edycji „Encyklopedii Orgelbranda” (zakończonej w r. 1868) opracował hasła z historii Polski, m.in. Polska, Słowianie, Sejmy, Szlachta. W Warszawie był nauczycielem historii powszechnej i polskiej, języka polskiego oraz literatury w prywatnych szkołach żeńskich: Marii z Rudolphów Zielińskiej, Matyldy Karwowskiej, Bronisławy Leśniewskiej, Heleny Budzyńskiej, Natalii Porazińskiej, Florentyny Domaszewskiej-Włoszkowej i Leontyny Vacqueret oraz w prywatnych szkołach męskich: Eugeniusza Babińskiego i Jana Pankiewicza.
Ś. był w historiografii przedstawicielem pozytywizmu; interesowała go rola jednostki i zbiorowości w historii oraz wpływ zjawisk ekonomicznych na politykę, a szczególnie zagadnienia polityczno-kulturalne wczesnego średniowiecza w Polsce. Z tego zakresu wydał trzyczęściowe Zarysy badań krytycznych nad dziejami, historiografią i mitologią do XV w.: cz. 1 Kronika węgiersko-polska (W. 1871), cz. 2 Król Bolesław II Szczodry i biskup Stanisław (W. 1872) i cz. 3 Esterka i inne kobiety Kazimierza Wielkiego (W. 1882, wyd. 2, W. 1894). Przetłumaczył z języka angielskiego T. Babingtona Macaulay’a „Dzieje Anglii od wstąpienia na tron Jakuba II” (W. 1873 V). Ogłaszał artykuły z dziejów polskiego folkloru, m.in. Kilka słów o znaczeniu krakowiaków („Pam. Kielecki” 1871), Długosz jako zbieracz podań („Roczn. Piotrkowski” 1873) oraz Przyczynek do studiów nad podaniem o Twardowskim („Bibl. Warsz.” 1875 t. 3, wyd. osobne, W. 1875), w którym uznał Twardowskiego za postać mityczną. W l. 1875—8 kierował działem historycznym „Biblioteki Warszawskiej”; jej nakładem ogłosił rozprawkę Pięć ustępów z cyklu powieści historycznych J. I. Kraszewskiego (W. 1878).
Działalność pedagogiczna Ś-ego była negatywnie oceniana przez inspektora szkół prywatnych warszawskiego okręgu naukowego I. Kryłowa; grożąc zamknięciem pensji Leśniewskiej, inspektor zakazał mu nauczania języka polskiego oraz historii polskiej i powszechnej. Ś. ok. r. 1879 przestał uczyć, po czym przyjął pomoc finansową przemysłowca Jana Gotliba Blocha i pełnił przy nim funkcję sekretarza literackiego z zadaniem opracowywania «materiałów do historii życia w Polsce». W maju 1880 uczestniczył w I Zjeździe Historycznym Polskim im. Jana Długosza w Krakowie. T.r. ogłosił na łamach „Wędrowca” artykuły: Kilka szczegółów o nazwie i rodzinie Koperników (nr 139) oraz Przyczynek do kwestii narodowości M. Kopernika (nr 168), a w l. 1880—1 w czasopiśmie „Przyroda i Przemysł” rozprawę w pięciu częściach Przyczynki do dziejów przyrodniczych polskich w czasach najdawniejszych (do wieku XV włącznie) (1880 nr 20—22, 44—46, 1881 nr 8, 10, 28—33, 47—49). Z kolei w „Inżynierii i Budownictwie” opublikował w trzech odcinkach rozprawkę Z dziejów budownictwa w dawnej Polsce (1881 nr 65, 67/68, 71/72), a w „Przeglądzie Bibliograficzno-Archeologicznym” dwa artykuły z zakresu heraldyki (Słówko o naszym języku heraldycznym i Zaginione dzieło historyczno-heraldyczne, T. 1: 1881), obszerną rozprawę Epopeja ludowa o Chrobrym i jego szczerbcu (T. 2: 1882) oraz opracowanie poświęcone kwestii żydowskiej Pierwsze wskazówki pobytu Żydów w dawnej Polsce (T. 2: 1882). Zajmował się też dziejami higieny, medycyny i farmacji. W czasopiśmie „Zdrowie” zamieścił kilka artykułów pod wspólnym tytułem Niektóre warunki higieniczne w dawnej Polsce (1878 nr 5, 23, 1879 nr 3, 12), a w „Pamiętniku Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” ogłaszał w odcinkach Przyczynki do dziejów medycyny w Polsce (T. 73: 1877 nr 2, 3, 13, T. 74: 1878 nr 1, 3, T. 75: 1879 nr 1, 3), które zebrane w całość ukazały się w r. 1879 pod tym samym tytułem. Ostatnimi tekstami z tego zakresu były: Gwałt doraźny i Nierząd właściwy („Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 76: 1880 nr 2).
Na początku l. osiemdziesiątych podjął Ś. współpracę z Kazimierzem Wendą, właścicielem apteki w Warszawie i redaktorem „Wiadomości Farmaceutycznych”. Obaj zwrócili się z apelem do Warszawskiego Tow. Farmaceutycznego o utworzenie muzeum aptekarskiego („Wiad. Farmac.” 1881 nr 8; pomysł zrealizowano po ponad stu latach, w r. 1985). W l. 1880—2 w „Wiadomościach Farmaceutycznych” ogłosili wspólnie kilkanaście artykułów z zakresu historii farmacji, które następnie zebrali w pracy Materiały do dziejów farmacji w dawnej Polsce od czasów najdawniejszych do chwili bieżącej... (W. 1882), zapoczątkowującej nową dziedzinę historii medycyny w Polsce. Książka została wyróżniona medalami złotym i srebrnym oraz dyplomami nadanymi w Wiedniu, Pradze, Lwowie i Warszawie. W r. 1883 ukazała się część druga Materiałów… z podtytułem: Urządzenia aptekarskie (W.), a w r. 1887 część trzecia (W.). Od początku l. osiemdziesiątych był też Ś. członkiem Sekcji Naukowej Tow. Muzycznego w Warszawie i przygotowywał dla niej materiały biograficzne o polskich muzykach, m.in. w Przyczynkach do dziejów muzyki w dawnej Polsce. Dodatku do biografii Mikołaja Gomółki, kompozytora XVI-go wieku („Echo Muzycz.” 1882 nr 1—2, 4, 6, 8) ustalił datę urodzin Mikołaja Gomółki. Opublikował również artykuły: Jan z Łodzi, biskup poznański, muzyk i kompozytor XIV-go w. (tamże 1882 nr 15—16), Cech muzyków krakowskich w XVI wieku („Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1884 nr 32—36, 38) oraz Kapele dworskie do w. XVI w dawnej Polsce (tamże 1884 nr 55—56, 58, 60, 62, 64—65). Z Piotrem Chmielowskim i Stanisławem Krzemińskim był współredaktorem antologii „Złota przędza poetów i prozaików polskich” (W. 1884—7 I—IV, w tomie czwartym zamieścił kilkadziesiąt artykułów dotyczących literatury staropolskiej). Od r. 1885 współpracował ze „Słownikiem geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” i napisał do niego obszerne hasła: Małopolska, Mazowsze, Płock i Radom. Opublikował krytyczną recenzję „Potopu” Henryka Sienkiewicza („Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1886 nr 162—164), zarzucając autorowi apoteozę monarchizmu i klerykalizmu oraz wytykając nieścisłości historyczne. Jego zarys historii Polski pt. Rozmowy o dawnych dziejach (W. 1886) pozytywnie oceniła Maria Konopnicka („Świt” 1886 nr 91), ale skrytykował Władysław Smoleński, który zaliczył autora do «epigonów Lelewelowskich».
W r. 1888 objął Ś. posadę buchaltera kas rzemieślniczych na Pradze, a w r. 1891 z ramienia Urzędu Starszych Zgromadzenia Kupców został sekretarzem giełdy warszawskiej. Od 10 V 1900 pełnił funkcję członka protektora Komitetu Muz. Przemysłu i Handlu. Utrzymywał kontakty z Sienkiewiczem, Oswaldem Balzerem, Józefem Szujskim, Franciszkiem Bujakiem. Zgromadził dużą bibliotekę historyczną, którą udostępniał młodzieży i studentom. Do ostatnich opublikowanych prac Ś-ego należały: Z przeszłości ludoznawstwa polskiego. Dialog pogrzebowy u tzw. Kadłubka na cześć Kazimierza Sprawiedliwego („Lud” T. 9: 1903), Kąpiele i łaźnie w dawnej Polsce („Kron. Lek.” 1903 nr 9) oraz Dziennikarstwo, literatura i nauka („Roczn. Nauk., Liter. i Artyst.” 1905). W r. 1911 przestał pełnić funkcję sekretarza giełdy. Latem 1914 przeniósł się z żoną do Zakopanego, gdzie zamieszkali w willi Witkiewiczów; ze Stanisławem Witkiewiczem łączyły Ś-ego serdeczne i bliskie relacje. Napisane w tym czasie rozprawy: Kazimierz Wielki, Kapłani i kobiety w Polsce za Mieszka I (o teorii matriarchatu), Podania folklorystyczne oraz monografia biograficzna poświęcona zmarłemu w r. 1915 Witkiewiczowi pozostały w rękopisie. Ś. zmarł 26 X 1919 w Zakopanem, został pochowany 29 X na cmentarzu Nowym.
W zawartym 24 XI 1881 w Warszawie małżeństwie z Jadwigą Olimpią z Pietrzkiewiczów (ok. 1862 — 1939), córką uczestnika powstania styczniowego Wawrzyńca Maurycego Pietrzkiewicza, szwagierką Witkiewicza, Ś. dzieci nie miał. Opiekował się bratankiem żony, Tadeuszem (synem Ignacego Pietrzkiewicza).
W r. 1920 księgozbiór Ś-ego (ok. 3 tys. tomów) wdowa przekazała Bibliotece Publ. w Zakopanem (wszystkie książki zostały oznaczone ekslibrisem), a resztę spuścizny, w tym rękopisy jego prac, otrzymała w r. 1922 Biblioteka Publ. m. stoł. Warszawy.
Chwalewik, Zbiory pol., II 532; Enc. Org. (1898—1904), XIV 368; Estreicher w. XIX, IV; Kośmiński, Słown. lekarzów; Roeske W., Bibliografia polskiej historiografii farmaceutycznej. 1816—1977, W. 1973; Słown. pracowników książki pol., Supl.; Słown. pseudonimów, IV; Słownik historyków polskich, W. 1994 s. 518; — Arabas I., Muzeum Farmacji im. mgr Antoniny Leśniewskiej, Oddział Muzeum Historycznego m. st. Warszawy — historia i zbiory, „Almanach Muz.” T. 4: 2003 s. 317; Bugaj R., Mistrz Twardowski w obliczu historii, w: W świecie pieśni i bajki. Studia folklorystyczne, Red. R. Górski, J. Krzyżanowski, Wr. 1969; Fita S., Pokolenie Szkoły Głównej, W. 1980; Grabski A. F., Orientacje polskiej myśli historycznej, W. 1972 s. 259—60; Handelsman M., Historycy, portrety i profile, W. 1937 s. 13—20 (błędny r. ur., fot.); Historiografia polska w dobie pozytywizmu (1865—1900), Red. R. Przelaskowski, W. 1968 s. 125; Krajewska J., Bednarz A., Uniwersytet Warszawski 1870—1915, W. 2002 cz. 1—2; Księga pamiątkowa Koła Płocczan, W. 1931 s. 114 (wykaz prac); Księga pamiątkowa zjazdu b. wychowańców b. Szkoły Głównej Warszawskiej w 40-ą rocznicę jej założenia, W. 1906 s. 78; Mantyka M., Z dziejów zakopiańskiej Biblioteki 1900—2000, Zakopane 2000 s. 46—7 (fot. ekslibrisu Ś-ego); Maternicki J., Historiografia polska XX wieku, Wr. 1982 cz. 1 s. 15; tenże, Warszawskie środowisko historyczne 1832—1869, W. 1970; tenże, Warszawskie środowisko historyczne 1914—1918, „Studia Warsz.” T. 6: 1970 z. 1 s. 188; Perz M., Mikołaj Gomółka, Kr. 1981; Pozytywiści warszawscy. „Przegląd Tygodniowy” 1866—1876, Red. A. Janicka, Białystok 2015; Proń S., Musaeum Poloniae Pharmaceuticum seu artis pharmaceuticalis experimentalis spectrum. Rzecz o muzealnictwie historycznym aptekarstwa w Polsce, W. 1967; Rembieliński R., Kuźnicka B., Historia farmacji, W. 1972; Szkoła Gł. Warsz. Mater., I 276, 302—3 (spis prac); Wołczuk J., Rosja i Rosjanie w szkołach Królestwa Polskiego 1833—1862, Wr. 2005; — Henryk Sienkiewicz. Listy, Oprac. M. Bokszczanin, W. 1996 II cz. 1; Korespondencja Antoniego Sygietyńskiego i Piotra Chmielowskiego. Dwugłos z lat 1880—1904, Oprac. E. Kiernicki, Wr. 1963 s. 48—9; Korzon T., Błędy historiografii naszej w budowaniu dziejów Polski, w: Maternicki J., Historia, życie narodu, poglądy i postawy historyków polskich XIX i XX w., Rzeszów 2009 s. 52, 54, 72; Pamiętnik pierwszego Zjazdu Historycznego Polskiego imienia Jana Długosza odbytego w Krakowie w czterechsetną rocznicę jego śmierci, Wyd. M. Bobrzyński, M. Sokołowski, Kr. 1881; Smoleński W., Fragment pamiętnika, w: Monteskiusz w Polsce w XVIII w., W. 1927 s. 9; Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Oprac. S. Kieniewicz, A. Borkiewicz-Celińska, W. 1967 s. 47—51 (dot. brata, Gustawa); Stanisław Ignacy Witkiewicz. Listy, Oprac. T. Pawlak, W. 2013 I (dot. żony); Stanisław Ignacy Witkiewicz. Listy do żony (1923—1927), Oprac. A. Micińska, J. Degler, W. 2005 (dot. żony); Stanisław Witkiewicz. Listy do syna, Oprac. B. Danek-Wojnowska, A. Micińska, W. 1969 s. 130, 138, 621; Szkoły historyczne w Polsce (główne kierunki poglądów na przeszłość), Oprac. M. H. Serejski, W. 1952; Zdanowicz A., Rys dziejów literatury polskiej, Wil. 1877 IV 550; — „Głos” 1896 nr 42; „Kur. Codz.” 1888 nr 19 (dot. matki); „Kur. Warsz.” 1848 nr 314 (dot. ojca), 1900 nr 134; „Tydzień” 1875 nr 35; „Tyg. Ilustr.” 1884 nr 83; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1919: „Gaz. Warsz.” nr 311, „Kur. Warsz.” nr 315, „Kwart. Hist.” s. 193, „Przegl. Hist.” T. 22 s. 275—7 (M. Handelsman), „Świat” nr 49 (fot.), „Tyg. Ilustr.” nr 45—46 (fot.), „Wiad. Farmac.” nr 20; — AP w W.: Księga urodzin, małżeństw i zgonów parafii p. wezw. św. Aleksandra 1881, k. 363 nr 253; AP w W., Oddz. w Mławie: Księga urodzin, małżeństw i zgonów parafii Radzymin 1837, s. 20 nr 40, s. 26 nr 1, 1843 k. 12v nr 24; B. Narod.: rkp. 2677 II.
Piotr Andrzej Dmochowski i Andrzej Sikorski